9. BAT POSTER TE MA'O-TAH.pdf

extracted text

TE MA'O
E AHA TE TARA O TE MA'O ?
Te ma'o, e 'ānimara mātau-maita'ihia e te Mā'ohi. 'Ua tu'i tōna ro'o i roto i te mau motu nō Pōrīnētia, nō tōna ho'i huru
ataata, taehae 'e te mata'u-'ore i te ta'ata. Terā rā, i roto i te hi'ora'a a te mā'ohi, 'ua riro te ma'o 'ei 'ānimara pāruru,
'ei tāura nō te ta'ata. E tā'amura'a ta'a'ē ïa i rotopū i te ma'o 'e te ta'ata. Nā reira, e nehenehe ai tātou e ui : e aha mau
na te tara o te ma'o ?

TE MA'O 'IA AU I TE MAU IHI

TE MA'O I ROTO I TE ORARA'A O TE MĀ'OHI

IHI REO

FA'ATI'ARA'A PARAU

TA'O TUPUNA : MAGOO (OC) : General term for sharks
Reo rapa : mango (Stokes, 1955)
Reo maori : mangoo (Williams, 1971)
Reo hamoa : magoo (Pratt, 1911)
Reo vaihī : manoo (Pukui, Elbert, 1986)
Reo raroto'a : mango (Buse, 1996)
Reo tahiti : ma'o (Lemaître, 1973)

Te fa'ati'ara'a parau a Paea a Avehe :
« I te tau tahito, e tere te feiā nō Ganaia noa atu te vero rahi, te pūai o
te ua 'e te miti rahi. 'Eita rātou e mata'u i te vero. Nō reira rātou i pi'ihia
ai Parata. Te parata, e i'oa 'ato'a nō te tahi ma'o pūai roa i Tuamotu. [...]
Nō tō rātou ho'i mata'u-'ore-ra'a i te ta'ata 'e te vero i fa'aauhia ai rātou
i te Parata. »
TORRENTE, F. Buveurs de Mers, Mangeurs de Terres, Te Pito o te fenua, 'api 307.

TE MA'O A TA'AROA
I terā ra tau, e orara'a hau tei rotopū te ta'ata 'e te i'a, mā te 'ore e
hāmani 'ino te tahi 'e te tahi. I taua tau ra, tē ora ra hō'ē ma'o nīnamu
nehenehe mau, 'o tei au-roa-hia e Ta'aroa. 'O Ire tōna i'oa. I te hō'ē
mahana, 'ua 'āfa'ihia 'o Ire e Ta'aroa 'e Tāne i te Vai-ora-a-Ta'aroa o te
viri'ō feti'a nō te ra'i nō te mea, 'ua pēpē 'oia i te 'ōmore a nā 'aito 'o
Tahi-a-ra'i 'e 'o Tahi-a-nu'u. I reira, 'ua ma'irihia te i'oa o teie ma'o 'o
Fa'a-rava-i-te-ra'i.
Teuira, H. (2004). Tahiti aux temps anciens. No. 1. Société des
Océanistes, 'api 382

Te ma'o, 'o te ari'i ïa o te moana[…]. 'Ohipa mātauhia e te mau ta'ata nō
Vaihī i te fa'aau i tō rātou ari'i i te ma'o. Teie te tahi parau pa'ari : he
manō holo 'āina ke ali'i, « e ma'o horo fenua te ari'i ». E ti'ara'a teitei tō
te ari'i i roto i te orara'a va'amata'eina'a, hō'ē ā nō te ma'o toretore, 'oia
ho'i, e tae 'oia i te 'amu i te mau mea ato'a o tāna e hina'aro.
Kirch, P. V. (2019). A shark going inland is my chief: the island civilization of
ancient Hawai'i. University of California Press.
'Ua riro te ma'o 'ei tīa'i i roto i te raura'a o te mau ārea moana 'aore rā
'ōti'a moana. […] E pi'i-ato'a-hia 'oia e ārai moana. E arata'i 'e e pāruru
'oia i te mau va'a. 'Ia au i te puta a Te-Arapo (1997), nā na ma'o e piti e
tīa'i i te 'ōpape pi'ihia “Te-'o-ana”, i ropū iā Tahiti 'e 'o Mo'orea. Tō rāua
i'oa, 'O Apu-ari'i-tahi rāua 'o Tinorua, 'oia 'o tei nehenehe e fa'ariro iāna
'ei ta'ata 'aore rā 'ei ma'o.
Torrente, F., Bambridge, T., Planes, S., Guiart, J., & Clua, E. G. (2018). Sea
swallowers and land devourers: can shark lore facilitate conservation?.
Human ecology, N°46, 'api. 717-726.
Te ma'o tīa'i i Te Vai ora, 'o Te-ma'o-purotu tōna i'oa, te atua-ma'o i te 'ū
nīnamu. E 'ārere 'oia nō te atua Ta'aroa 'e, e fa'ahuru 'ē 'oia iāna iho i
mua i te mata ta'ata 'ei ma'o nīnamu, Prionacae glauca. Mea tapu roa
teie manu, 'oia ho'i e'ita 'oia e tautaihia, e'ita e 'amuhia. « Kaore e kai
mago kai tagata », 'eiaha e 'amu i te ma'o 'ai ta'ata, nō te mea e ti'ara'a
tapu tōna, mai te tāura ma'o o te tahi 'ōpū fēti'i. E nehenehe te ma'o e
riro mai 'ei va'a nō te mau tupuna. E pi'ihia rātou “tāura” 'aore rā
“koromatua” i te Tuamotu, “oromatua” i Totaiete mā.
Sanguinet, M. & Torrente, F. (2020). Te Ara Moana, Le Chemin de l'Océan.
Guide des Aires marines éducatives de Polynésie française, OFD, DGEE,
MSH-P, 'api 50 - 53.
'Ua rau te mau fa'a'ohipara'a : te niho 'ei pāruru rima, te 'iri o te ma'o
(goragora mago) nō te ha'amānina i te pārau 'e te rā'au, 'aore rā 'ei 'ahu
ma'o (kahu mago).
Torrente, F., Bambridge, T., Planes, S., Guiart, J., & Clua, E. G. (2018).

'O Mara te i'oa o terā ma'o, tei 'āfa'i i te tama ari'i nō Papara i Te-fau-roa.
I tō rāua revara'a, e mea ti'a noa te tama i ni'a i te tua o teie ma'o rarahi,
e mea nā roto atu i te ava ataata mau, 'o Te-ava-iti, tei 'ī i te ma'o.
'Ā'ai nō Papara, Tahiti, 2024.

TE PARAU NŌ TE MA'O
NŌ MA'AREVA
'O Mara te i'oa o terā ma'o, tei 'āfa'i i te tama ari'i nō Papara i Te-fau-roa.
I tō rāua revara'a, e mea ti'a noa te tama i ni'a i te tua o teie ma'o rarahi,
e mea nā roto atu i te ava ataata mau, 'o Te-ava-iti, tei 'ī i te ma'o.
'Ā'ai nō Papara, Tahiti, 2024.

PŪ'OHURA'A

'Ei pū'ohura'a, te tara o te ma'o, 'oia ho'i, tōna
pūai, tōna mata'u-'ore 'e te mana i ni'a i te mau
mea ato'a e 'āua ha'ati ra iāna. 'Ua riro 'oia 'ei
'ārere nō te mau atua, 'ei tīa'i nō te mau 'ōpape,
'ei fa'ahōho'ara'a nō te mau ari'i nō Vaihī, 'aore
rā nō te mau 'aito Parata nō Anaa, tei tu'i i te
ro'o nō tō rātou taehae. Teie ato'a te tahi ti'ara'a
fa'ahiahia, 'oia ho'i, e tāura ato'a e pāruru i te
tahi 'ōpū fēti'i.
TIMAU Hinatea, TAUTU Emilie, TEURUA Hereini
FAAHU-VAKI Ariifaite, TEREOPA Laure , TAHIATA Kylanie

VERSION FRANÇAISE
SCANNER LE QR-CODE

Pīahi matahiti 3 Āma'a reo mā'ohi

PHOTOS D.R. - OBA

IHI NŪNA'A

TE PARAU NŌ TE MA'O
NŌ TI'AMA'O