8. BAT POSTER PAHUA-TAH-.pdf

extracted text

TE PĀHUA
E AHA TE TARA O TE PĀHUA ?
E rave rahi mau parau faufa'a i ni'a i te pāhua,
'ia au i te hi'ora'a a te Mā'ohi. E aha atu ra ïa te
parau o taua 'aifao i roto i tōna orara'a mai te tau
āu'iu'i mai ā ?
E aha te tumu i parauhia ai 'oia e « tuputupuā » ?

TE PĀHUA I ROTO I TE ORARA'A O TE MĀ'OHI

PEHE

IHI REO

TA'O TUPUNA : PAASUA [EO] : tridacna clam sp (Tridacna gigas)
Reo tahiti : paahua (Lemaître, 1973)
Reo nu'uhiva : pahua (Dordillon, 1931-32)
Reo pa'umotu : pahuua (Stimson, 1964)

IHI NŪNA'A
TE PĀHUA 'EI FĀRI'I MO'A
E fa'a'ohipahia na teie mau 'apu pāhua 'ei fāri'i vaira'a huruhuru manu 'ura 'ei
fa'ahōho'ara'a i te mau atua 'aore rā fāri'i toto honu 'ei ō nō te mau 'ōro'a i ni'a i te
marae. Nō tōna papa, te moana, 'e tōna 'apu pāhua 'ura'ura i mo'a ai 'oia.

TE PĀHUA 'EI TUPUTUPUĀ
I te tau tahito, i ora na te tahi huru pāhua rarahi, pi'ihia « pāhua tūtahi», te aura'a
ra ïa, e pāhua 'ōtahi. E 'ite pinepinehia taua pāhua i roto i te mau vāna'a mai te
'ā'ai o Rata. E riro mai teie pāhua 'ei tuputupuā nō te 'amu i te mau ta'ata e tō
rātou mau va'a, te feiā 'ōrurehau i te tapu o te moana.

TE PĀHUA 'EI TĪA'I O TE MOANA
I te mātāmua, 'ua riro te pāhua 'ei 'aito nō te moana. Nō reira, nō te fāna'o i te
ti'ara'a 'aito e ti'a i te ta'ata 'ia 'aro i te pāhua, 'ia riro mai 'ei 'aito mai tā Maui, Hiro,
Tafa'i 'e Rata i rave na.

TE PĀHUA 'EI FA'AHŌHO'ARA'A I TE MERO VAHINE
I roto i te mau orara'a va'a mata'eina'a ato'a, e fa'arirohia te mau 'apu 'ei vaira'a
tamari'i mātāmeha'i, 'o te ti'a e fānau i te ao 'e te ta'ata. Mai te mau 'ā'ai tumu e
rave rahi nō te pae 'Īnītia-Europa, e fa'ahoho'ahia iho ā te mau 'apu 'ei mero nō te
vahine.

TE PĀHUA 'E TŌNA TĀ'AIRA'A I TE PŌ
I roto i te mau 'ā'ai, 'ua fa'aauhia te pāhua 'ei tuputupuā taehae mau mai ia
Pāhua-nui-'apu-ta'a-i-te-ra'i. E atua nō te moana urifā 'o Pāhua-tū-tahi.
E tā'aira'a piri roa i rotopū i te pāhua 'e te pō, te ti'ara'a o te nu'u atua, 'aitu 'e te
raura'a o te mau tuputupuā, e vāhi ataata ho'i.
Torrente, F. (2021). « Le bénitier dans les représentations et la religion ancienne des
atolls des Tuamotu. » In Les bénitiers, l'autre perle du Pacifique, Gaertner-Mazouni
N. & Gaertner J-C. Editions de l'Université de la Polynésie française, 'api 30-42.

TE PĀHUA 'EI TAIPE
'Ua riro mau te mau pūpū 'ei taipe faufa'a nō te puna rahi, inaha e hi'ohia te
'apu mai te tahi huero, mai te tahi 'ōteo 'ōpanipanihia. E 'ite-ato'a-hia te pāhua i
roto i te 'āfata ta'ata pohe, i te ti'ara'a faufa'a o te puna vai o te pō, 'e te
fa'aho'ira'a i teie tino i roto i teie 'āna'ira'a moana.
Yvanoff , X. (1998). Mythes sur l'origine de l'homme. Ed. Errance, Paris. 'api 539.

IHI ORA
TE 'AIFAO RAHI ROA A'E, 'O « TRIDACNA GIGAS »
'O « Tridacna gigas » te 'aifao rahi roa a'e o te ao nei 'e 'o tei mo'e. E tae tōna roa i te
fāito e hō'ē mētera 'e te 'āfa. 'Ōna te pāhua tūtahi. Teie mahana, hō'ē noa huru pāhua
'o tē 'itehia ra i roto i te moana nō Patītifa, 'oia ho'i te « Tridacna Maxima » tei te ārea
35 'e 40 tenetimētera tōna fāito.

Gaertner-Mazouni, N. (2019). « Le bénitier n'a pas (encore) livré tous ses secrets »,
In Les bénitiers, l'autre perle du Pacifique, Gaertner-Mazouni N. & Gaertner J-C.
Editions de l'Université de la Polynésie française, 'api 10-26.

TE PEHE NO TE KOHA, TE URUGA NO ATEA NUKU-MAU-ATUA
Koha ra panekenekene
Ko te urunga o Atea e !
Koha ra panekeneke
Pehe mo'a nō Takume, pu'e papa a Paea Estall (1880)

PARAU PA'ARI

TEIE TE TAHI REKO NO TE KOEHA

No te koeha teie i reko hia ra e, ho Pahua-tūtahi. Ki te tau hoki ra o Rata i kitea hiai taua
koeha nei, ki reira tau, ia kitea hiai te igoa o te haga mea o vaho i te takarari.
Kua hope te haga mea katoga, kua mahora te varo, kua tupu hoki te papa i nana ai taua
Koeha nei ki ruga iho i taua papa nei. Ko te papa teie reko hia ra e, Te Papa i Havaiki,
ki reira te nanahaga o taua koeha nei, hakamau atura taua Koeha nei ki te ana tura i ruga
iho i taua papa nei. Nako akera taua Koeha nei : « Ko toku teie vahi e noho ai, hakamau
hoki au i taku tura, kia kore au kia makeva ake ra. Kia noho hoki au ki ruga iho i Te Papa
o Havaiki, ei tiaki no te papa o Havaiki nei. »
Ki te tau tahito, kua reko hia e, e haga tuputupua no Puna teie haga mea ko Puna hoki
te Ariki i Vavau taua tau ra. Ki te tau, ka tupu ai ta raua heiva no Rata. Ki reira to Puna
haerega ki raro ki te takarari, reko haere ai ki taua haga mea nei ei turuturu i ana.
Kia kore ona kia mate ia Rata. Kua hope teie reko.
Paea a Vehe, pu'e papa a Stimson, 2012.
I roto i te pu'e parau a Conte tāne, i te matahiti 1988, tē fa'ati'a ra 'oia i te tahi parau pa'ari.
'Oia ho'i, te rirora'a mai te metua pa'ari o te tahi tamaiti 'ei pāhua i Tuamotu. E'ere i te
mea māere 'ia taui te tahi ta'ata i tōna huru nō te riro mai 'ei pāhua mai te hi'ora'a 'o
Ruata'ata 'o tei riro mai 'ei tumu 'uru. Nō roto mai te 'auhunera'a i te hia'ai o te mau
tupuna nō te u'i 'āpī.

FA'ATI'ARA'A PARAU
TE 'AIMAMAURA'A I TE PĀ'UA I TU'A'A PAE
E 'ano na mātou e pana i te pā'ua i te taime pa'ara'a miti. E tītau'ia 'ia rave i te
ta'i tipi rara'i 'aore rā 'āuri, e pātia 'oe i rōpū maita'i i te pā'ua, 'e oti ana'e, 'a
'ā'uti'uti iāna e matara i'o ā te pā'ua 'o tei mau i ni'a i te to'a, tāmā 'e 'amu atu
ai 'e te ta'i tāporo.
Poema O., Rurutu, Tuha'a pae, 2024.

TE PĀHUA 'EI MĀ'A

IHI PAPA

Nā te mau motu, e fa'a'ohipahia te 'apu pāhua 'ei mauiha'a taraira'a (to'i/ toki)
nō tōna pa'ari. I muri mai i te 'ohipa, e tanuhia te tuha'a e 'ore e hina'arohia
'e e tāninahia te vāhi o te taraihia.
Conte, E. (2019), « Collecte des bénitiers aux Tuamotu », In Les bénitiers, l'autre
perle du Pacifique, Gaertner-Mazouni N. & Gaertner J-C., Editions de l'Université
de la Polynésie française, 'api. 77-83.

PŪ'OHURA'A

E faufa'a rahi tō te pāhua i roto i te orara'a o te Mā'ohi.
Inaha, e pātere mā'a 'ōna e tae roa mai i teie mahana. I te
tau tahito ra, tē vai ra hō'ē huru pāhua pi'ihia tūtahi. 'Ōna tei
fa'ahitihia i roto i te mau 'ā'ai tumu mā'ohi. I Tuamotu, 'ua
fa'atupu 'oia i te ao nei maoti tōna fāito rarahi, 'ua riro ato'a
'ōna 'ei tuputupuā o te moana. Teie nei rā, 'aita ā e pāhua
tūtahi. Nō reira, e nehenehe paha 'ōna e fa'aha'amana'o iā
tātou ē, 'ua niu te ta'ere i te arutaimareva 'e 'ia pohe te tahi
'ānimara, e pohe ato'a ïa te tahi mau 'ā'ai tumu.

Manuia HEITAA - Rautini OPUU
Tehaurani TAURU - Thomas WAGENER
VERSION FRANÇAISE
SCANNER LE QR-CODE

Pīahi matahiti 3 Āma'a reo mā'ohi

PHOTOS D.R. - OBA

TE PĀHUA 'IA AU I TE MAU IHI