5. BAT POSTER MUNEE-TAH-portrait.pdf

extracted text: MŪ-NE'E-I-UTA & MŪ-NE'E-I-TAI
E AHA TE TARA O TE MŪ ?
'Ei 'ōmuara'a, e mea faufa'a roa te parau nō te Mū i roto i te hi'ora'a o te Mā'ohi. 'Ē, 'oia mau, 'ua riro 'o Mū-ne'e-i-uta 'e
'o Mū-ne'e-i-tai 'ei Hiva i roto i te 'ā'ai o Hono'ura.
E aha atu ra ïa te parau o taua i'a i roto i te orara'a o te mā'ohi mai āu'iu'i mai ā ? E aha te tumu i topahia ai te
i'oa o teie i'a i ni'a i te tahi nau hiva i roto i te 'ā'ai o Hono'ura ?

TE MŪ 'IA AU I TE MAU IHI

TE MŪ I ROTO I TE ORARA'A O TE MĀ'OHI

IHI REO

PEHEPEHE

TA'O TUPUNA : MUU [MP] : A FISH, TROPICAL PORGY (MONOTAXIS
GRANDOCULIS)
Reo tahiti : muu (Lemaître, 1973)
Reo nu'uhiva : muu/hou (Dordillon, 1931-32)
Reo pa'umotu : muu (Stimson, 1964)

IHI NŪNA'A
« E tapa'o fa'ahiahia roa te i'a i roto i te orara'a o te Mā'ohi.
E fa'ahōho'ara'a te i'a i te ta'ata 'aore rā te tahi pupu ta'ata, mai te ma'o
ānei nō te ari'i. »

'O Houmū tō'u i'oa i Nu'uhiva
'O Mū i Tōtaiete
Taraki'i i Ma'areva
Tara-i-o-re'a i Rurutu
'Ē, 'oia mau, 'ua rau ho'i tō'u i'oa

Mū-ne'e-i-uta,
Mū-ne'e-i-tai,

Te moana nui a Hiva
'O tō'u vāhi nohora'a
'Aita e pae uta
'Aore e pae tahatai
'Aore Mū-ne'e-i-uta,
'Aore Mū ne'e i tai

Mū monamona
Mū minamina

Henry, T. (2015). Tahiti aux temps anciens (N°1), SEO, 'api 286.
« ’Ia au i te tahi mau ta'ata tāi'a, e i'a fifi roa teie 'ia tāi'a ana'e nō te mea,
e tāpuni 'oia i muri i te to'a. E i'a 'aravihi roa te mū, 'ia 'ite ana'e i te fifi,
e fa'aātea 'oia iāna iho. E i'a tā'ī'ī ïa. »
Ferrari, A. (2000). Guide des récifs coralliens : la faune sous-marine des
coraux, Delachaux et Niestlé, 'api 71.

'E 'ia po'ia ho'i te tama
E aha pa'i ïa te rāve'a ?
'Īna'i 'oe nā'u

'O vau teie te Hiva
Hiva nō te Moana Nui
Hinatua Mohi, 2023

E pata ihoā te maire !
Rautini Opuu, 2023

FA'ATI'ARA'A PARAU

Saura, B. (2013). Un poisson nommé Tahiti : Mythes et pouvoirs aux temps
anciens polynésiens (Tahiti, Ra'iatea, Hawaii, Nouvelle-Zélande). Au vent
des îles, 'api 102.
« E pi’ihia te tama'i i ni'a i te fenua, tama'i-tupa-uta 'e te tama'i i ni'a i te
moana, e tama'i-tupa-tai. »

Mū 'aravihi,
Mū huahuamatoa
Mū tenetemata.

TŌTAIETE
« I te tahi po'ipo'i, 'ua hopu vau e 8 mētera i te hōhonu. Tāpiri atu ra vau
i pīha'i iho i te tahi to'a rarahi. I reira, 'ua 'ite au i te tahi mū i te pirira'a
mai iā'u nā te pae 'atau nō te fa'a'ati i te to'a nā muri. Tīa'i atu ra vau
iāna ma te mana'o e haere mai iho ā te i'a. Terā rā,'aita te mū i fāura
mai. Huri atu rā vau i muri, i reira tō'u 'itera'a i te mū, tē hi'o noa mai ra
iā'u. 'Ata'ata noa atu ra vau inaha ho'i, e i'a tā'ī'ī ihoā teie. »
Tetuaari'i Marama, Hitia'a, Tahiti, 2023
TUAMOTU
« 'Ia pata ana'e 'oe i te mōrī pata i ni'a i te mū, e'ita 'oia e hā'uti fa'ahou.
E fa'aea noa 'oia. 'E 'ia tūpohe 'oe i tā 'oe mōrī pata e mo'e roa 'oia. »

IHI ORA
MĀ'A
E mea 'amu roa te mū i te mau i'a na'ina'i 'e te mau 'apu 'oe'oe.

Hira Temataua, Fangatau, 2023
TUHA'A PAE
« I Rurutu, tē pi'ihia nei teie i'a Tara-i-o-re'a-i-uta nō te mea tē ora
nei 'oia i tua 'āre'a Tara-i-o-re'a-i-tai, e ora ïa 'oia i roto i te tairoto.
'Ua pi'ihia 'ei Tara-i-o-re'a, nō tōna mau tore re'are'a i ni'a i tōna tara. »
Anuuoro Opuu, Rurutu, Tuha'a pae, 2023

NOHORA'A
E piri noa 'oia i te mau to'a inaha ho'i, e vaira'a mā'a te reira nāna. E horo
'oia i te maruao 'e i te maruāpō.

TAIME HORORA'A
I Tuamotu mā, e tomo mai te mū nō tua i roto i te tairoto, i reira e
nehenehe ai e tāi'a iāna i te 'ūpe'a. E mea 'a'o roa 'oia i te maha 'e te pae
o te 'āva'e 'āpī 'e e 'itehia 'oia i ni'a i te 'iriātai, i reira e nehenehe ai
e hī iāna.
Bagnis, R. (2000). Poissons de Polynésie, Editions du Pacifique, 'api 131

PŪ'OHURA'A

'Ei pū'ohura'a, te vāhi 'ana'anatae i 'ō nei, 'oia
ho'i, te tū'atira'a ïa i ni'a i te parau pa'ari ra :
« e vai mū noa ». Mai tei tātarahia atu, e i'a
māramarama teie, e 'ore e ha'uti fa'ahou i mua i
te 'ati. E vai mū noa, e hi'o noa mai e tōna mata
rarahi, 'oia 'e tae roa atu i te taime e nehenehe
ai 'oia e tāpuni, e mo'e ihoā 'oia. 'Ua topahia ïa
teie Hiva i te i'oa o teie i'a nō tōna māramarama,
tōna huru i mua i te 'ēnemi.

Kahealani BIRET, Hinatua MOHI, Rautini OPUU
VERSION FRANÇAISE
SCANNER LE QR-CODE

Pīahi matahiti 3 'Āma'a Reo Mā'ohi

PHOTOS D.R. - OBA

Salvat, B. (1986). Encyclopédie de la Polynésie 3 : Le monde marin,
Les éditions de l'alizé, 'api 97

Fait partie de Hono Moana / Tō Tātou ’ite, Tā Tātou ihi : "Nos savoirs, notre science"