3. BAT POSTER PAAIHERE-TAH.pdf

extracted text

PĀ'AIHERE-NUI-I-TE-FA'ATOATOA
E AHA TE TARA O TE PĀ'AIHERE ?
'Oia mau, e hiva ato'a te pā'aihere i roto i te 'ā'ai o Hono'ura.
E aha atura ïa te parau o taua i'a i roto i te orara'a o te mā'ohi mai āu'iu'i mai ā ? E aha te tumu i topahia ai te i'oa o
teie i'a i ni'a i te tahi hiva i roto i te 'ā'ai 'o Hono'ura ?

TE PĀ'AIHERE ' IA AU I TE MAU IHI

TE PĀ'AIHERE I ROTO I TE ORARA'A O TE MĀ'OHI

IHI REO

PEHEPEHE

CARANGUE BLEUE - PĀ'AIHERE – BLUEFIN JACK
Reo tahiti : pā'aihere, pahuru nīnamu
Reo 'āmanu – pa'umotu : pakaihere kautea
Reo ra'ivavae : pa'aihege – puhagehage
Reo reao – pa'umotu : pāihere

E i'a horo i tai,

Vave tō terera'a,

E i'a horo i tua,

E pūai ta'a'ē, e mana'o hō'ē

E nana i'a, pāhōhō atu ai !

Mai te 'ōura e patī ra,

Nō te 'ai i te mā'a,

'O 'oe ihoā terā !
E pā'aihere nui ē.
Heimanu Manutahi, Taha'a, 2024.

Charpentier, J-M. & François, A. (2015). Atlas linguistique de la Polynésie
française, Carte 9.9.24.1

IHI NŪNA'A
« I mūta'a ihora, e fa'atupuhia i 'Ōpoa hō'ē ta'irurura'a o te feiā mana nō
terā motu 'e terā motu. Tē vai ra i roto i te va'a tau'ati te tahi mau ō
pūpūhia nō te mau nu'u atua mai te ta'ata pohe 'e te mau i'a rarahi o
tei tautaihia i roto i te mau tairoto o terā motu 'e terā motu.
'Ei hi' ora'a : hō'ē tino, hō'ē pā'aihere, hō'ē tino, hō'ē honu 'e tē vai atura [...]
E fāri'ira'a rahi e tupu i taua taime ra i ni'a i te marae i rotopū i te mau
ra'atira, te mau 'aito 'e te huiari' i.
E 'ite-ato'a-hia te pā'aihere i roto i te mau 'ōro'a tāmā'ara'a : e tu'uhia te
tūha'a mā'a o te mau atua i ni'a i te hō'ē fata, 'ei hi'ora'a : te 'āero 'e te
upo'o o te mau pua'a [...] ».
Henry, T. (2004). Tahiti aux temps anciens, hurira'a parau 'ei reo tahiti, 'api 131.

FA'ATI'ARA'A PARAU
RAROMATA'I
« E i'a teretere 'oia 'e te mea vitiviti roa. E i'a nō te pūai, e tae roa te uaua
hī i te mutu. 'Ia hopu ana'e te ta'ata rava'āi i roto i te moana 'e 'ia piri roa
ana'e taua ta'ata i pīha'i iho i te pā'aihere, e'ita roa atu 'oia e mata'u, e
haere ti'a noa mai 'oia i ni'a i te ta'ata, e i'a anoenoe. E 'amu taua i'a i te
mau remu, te mau i'a iti ha'iha'i 'e tae noa atu i te 'ōuma. E mea au a'e
'ia tautai te pā'aihere maoti te tahi pūpuhi 'aore rā te tautai pūtō,
te tautai i te uaua hī mā te fa'atīani i te i'a.
E roa'a-ato'a-hia e pi'i i te i'a mā te fa'a'oto i te hō'ē ta'ira'a, mai te huru
ra ē « grougrou ». 'Ia fa'a'ohipa pinepinehia ana'e i taua 'otora'a, e piri
mai iho ā te pā'aihere i pīha'i iho iā 'outou ».
Tama Vahinemoea, ta'ata rava'āi nō Vavau, Raromata'i, 2023.
TUAMOTU
« I te mau pae tuamotu mā, tā'u i ora mai i Aratika, 'oia te pā'aihere,
te tahi ïa i'a e horo nana, mai te hō'ē pupu ra te huru. 'Ia tae ana'e i te
taime e 'ai te pā'aihere i te mā'a, e tīa'i rātou i te mau i'a na'ina'i e tāpuni
ra i roto i te mau 'āoa , tīa'i atu ai 'ia haere i rāpae, taime tano ana'e
e ha'aputu rātou, e 'ōmenemene rātou i te nana i'a na'ina'i, horo ti'a atu
ai i ni'a i te i'a na'ina'i 'ia pūpara, e 'amu roa atu ai iāna 'ei mā'a nā rātou ».
Viri Taimana, Aratika, Tuamotu, 2024.

TE MĀ'A
E 'amu te pā'aihere i te mau i'a pa'a, te mau i'a na'ina'i mai te īna'a 'e te
'ōuma oraora.
NOHORA'A
E mea au roa nā rātou e fa'aea i te vāhi pāpa'u. 'Ia taha te rā, e fa'aineine
taua nau i'a i te ho'i i roto i te mau ava, pīha'i iho noa i te mau to'a o taua
papa ra. E naea'ehia iā rātou e pau e 190 mētera i te hōhonu, e roa'a
iāna e ora 'ōna ana'e, 'aore rā, mai tei mātarohia e tātou, e ora nā roto i
te hō'ē nana
HURU
« Te pā'aihere, e 'ite maita'ihia iāna maoti tōna 'iri nīnamu 'e tōna mau
patapata 'ere'ere. E horo 'oia i te 'ā'ahiata 'e te ahiahi, tāpapa atu ai i te
mau i'a e horo ra i roto i te ava 'e nā pīha'i iho i te pa'i ava […] » Nō vētahi
mau ta'ata, e mea pōiri te pā'aihere nō te mea, e horo nana noa 'oia,
e'ita e taui i te 'āvei'a noa atu e fifi tō mua iāna. Nō te feiā rāva'ai ra, te
mea faufa'a nō teie i'a, 'ia vai 'āmui noa rātou.
Bacchet, P. & al., (2006). Guide de poisson de Tahiti et ses îles, Au vents des
îles, 'api 257.

PŪ'OHURA'A

Te pā'aihere, e i'a horo 'oia. E mea vave tōna
terera'a 'e te mata'u 'ore i te ta'ata. E nana i'a 'ia
horo ana'e i te mataone tae atu ai i te vāhi
hōhonu, 'a pūpara atu ai 'ei tāpapara'a i tāna
mā'a, e mana'o tāhō'ē 'e e pūai pupu.
Te pā'aihere, e i'a au-roa-hia e te tā'āto'ara'a.
'Ei pāhonora'a i te uira'a arata'i : nō te aha te
pā'aihere ? Te mea e tano 'ia tāpe'a mai, 'oia
taua parau pa'ari mai roto mai i te hō'ē metua
vahine nō Moorea, 'o Hinano Teavai, Murphy.
Teie tōna reo : « e au ra ē, mai te hō'ē 'arora'a te
huru, e tāpapa i te mā'a nā roto i te mana'o
tama'i ».

Heimanu MANUTAHI, Hereini TEURUA
Émilie TAUTU, Hinatea TIMAU, Tehere ROUSTAN
Pīahi matahiti 3 'Āma'a Reo Mā'ohi
VERSION FRANÇAISE
SCANNER LE QR-CODE

PHOTOS D.R. - OBA

IHI ORA